Meteovolos

Λεξικό και επεξήγηση Μετεωρολογικών εννοιών.

1. Βαρομετρικό χαμηλό (L):

Κλειστές ισοβαρείς (βλ. Σχ. 1) με την πίεση να ελαττώνεται από την περιφέρεια προς το κέντρο. Λέγεται αλλιώς και κυκλώνας ή ύφεση. Ισοβαρείς είναι καμπύλες που εμφανίζονται στους χάρτες επιφανείας και συμπεριλαμβάνουν όλα τα σημεία που έχουν την ίδια πίεση.

 Σχ. 1 Βαρομετρικό χαμηλό, κέντρου πίεσης 993hPa

2. Αυλώνας, Trough (= τραφ):

Διαταραχή της ατμόσφαιρας, ονομάζεται και σφήνα χαμηλών πιέσεων ή ύφεσης. Στους χάρτες φαίνεται σαν γλώσσα ισοβαρών (πιέσεων) και πολλές φορές μία μεγάλη γλώσσα (long wave trough) περικλείει στις περιφερειακές ισοβαρείς και άλλες μικρότερες δευτερεύουσες και αβαθέστερες υφέσεις (short wave trough). Η ύπαρξη μίας trough σχετίζεται με την κυκλοφορία στην ατμόσφαιρα και έχει άμεση σχέση με την ύπαρξη μεσημβρινής κυκλοφορίας.

3. Βαρομετρικός Λαιμός (col, saddle point):

Βαρομετρική περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο υφέσεις και δύο αντικυκλώνες (εξάρσεις), τα οποία βρίσκονται σταυροειδώς διατεταγμένα.

4. Βαρομετρικό υψηλό (H):

Ονομάζεται βαρομετρική περιοχή υψηλών πιέσεων (αντικυκλώνας) με την πίεση να αυξάνει από την περιφέρεια προς το κέντρο. Εμφανίζεται κλειστές ισοβαρείς καμπύλες. Αν οι ισοβαρείς επιμηκύνονται προς μία ορισμένη κατεύθυνση τότε το τμήμα αυτό της βαρομετρικής διάταξης ονομάζεται σφήνα έξαρσης ή ridge (=ριτζ). Υπάρχουν στάσιμοι αντικυκλώνες, όπως είναι ο Αζορικός και ο Σιβηρικός. Ο πρώτος εξαπλώνεται στην δυτική Ευρώπη το καλοκαίρι και συνδυαζόμενος με το θερμικό χαμηλό της Ινδίας δίνει τα μελτέμια (Ετησίες) στην Ελλάδα.

5. Μεσημβρινή κυκλοφορία.

Στο παρακάτω σχήμα φαίνεται η διάταξη στην Ευρώπη της μεσημβρινής κυκλοφορίας, που σημαίνει, διαδοχικές υφέσεις και εξάρσεις. Οι αέριες μάζες, διαφορετικών ιδιοτήτων έχουν την τάση να κινούνται στον άξονα Βορρά – Νότου. H μεσημβρινή κυκλοφορία σχετίζεται άμεσα με τον καιρό, καθώς αναλόγως τις θέσεις των ridge και trough, έχουμε επιδείνωση ή βελτίωση του καιρού.

 

Σχ.3 Διάταξη μεσημβρινής κυκλοφορίας, διακρίνονται τα ridge (υψηλές πιέσεις) και η trough (χαμηλές πιέσεις).

6. Ζωνική κυκλοφορία.

Αντίθετα από την Μεσημβρινή, στη Ζωνική κυκλοφορία, οι αέριες μάζες κινούνται στον άξονα Δύσης – Ανατολής. Συνήθως αυτό σημαίνει καλοκαιρία πάνω από την Ελλάδα.

7. Βασικοί παράμετροι και στοιχεία της ατμόσφαιρας.

• Άνεμος: Ονομάζεται κάθε ρεύμα αέρα που κινείται σχετικά με το έδαφος. Ο άνεμος κινείται κυρίως κατά την οριζόντια έννοια, αν και υπάρχουν ανοδικά και καθοδικά ρεύματα, όπως στα όρη και στις καταιγίδες, όπου και παρατηρούνται ισχυρά ανοδικά ρεύματα. Μετριέται σε m/sec και η διεύθυνση του καθορίζεται από την πλευρά που φυσάει. Συνήθως ο άνεμος προκαλείται από διαφορές στην πίεση μεταξύ δύο περιοχών, από την γενική δηλαδή κυκλοφορία στην ατμόσφαιρα. Επίσης από την υπερθέρμανση του εδάφους που οδηγεί σε ανοδικές κινήσεις (ελαφρύς ζεστός αέρας ανέρχεται) και ο άνεμος από τις διπλανές περιοχές έρχεται για να καλύψει το κενό (στην ουσία δεν υπάρχει ποτέ κενό στην ατμόσφαιρα σε υψόμετρα εδάφους, απλά η κίνηση των σωματιδίων του αέρα τείνει να παρασύρει και γειτονικά σωματίδια μέσω τριβής και το φαινόμενο γενικεύεται). Τέλος ισχυροί άνεμοι προκαλούνται από τον συνδυασμό υψηλών και χαμηλών πιέσεων (αντικυκλώνας με χαμηλό) καθώς δημιουργείται μεγάλη βαροβαθμίδα, δηλαδή μεγάλη διαφορά πίεσης. Πάνω από ανοιχτές θάλασσες, όπου δεν υπάρχουν εμπόδια η ένταση του ανέμου είναι πιο μεγάλη, ενώ πολλές φοτές λόγω ορογραφικών φαινομένων η ένταση του ανέμου αυξάνει πολύ στις υπήνεμες πλευρές ενός όρους. Η ταχύτητα του επιφανειακού ανέμου αν αγνοήσουμε τοπικούς ανέμους, λόγω της γενικότερης κυκλοφορίας έχει μέγιστο τις απογευματινές ώρες 13:00-17:00. Αυτό οφείλεται στην θέρμανση του εδάφους λόγω ηλιοφάνειας και στα ανοδικά ρεύματα που αυτό συνεπάγεται. Έτσι έχουμε ανταλλαγή αέριων μαζών μεταξύ ταχέων ανώτερων στρωμάτων και βραδέων ή ακίνητων επιφανειακών. Στα βουνά όμως συμβαίνει πολλές φορές το αντίθετο, έτσι τα ανοδικά και χωρίς οριζόντια συνιστώσα, λόγω επιφανειακής τριβής, ρεύματα αέρα επιβραδύνουν ή εμποδίζουν τα οριζόντια ταχέως κινούμενα ρεύματα της γενικότερης ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας και έτσι παρατηρείτε μεταμεσημβινό ελάχιστο.

• Πίεση: Η ατμοσφαιρική πίεση, για την ακρίβεια βαρομετρική, είναι η πίεση που ασκεί η στήλη του αέρα που βρίσκεται πάνω από τον τόπο που μετράτε, με άλλα λόγια εξαρτάται από το ύψος της ατμόσφαιρας. Αυτό έχει σαν συνέπεια να ελαττώνεται όσο ανεβαίνουμε υψομετρικά (σε ένα βουνό) και να αυξάνεται όταν επικρατούν αντικυκλωνικές συνθήκες. Ορίζεται με βάση την μονάδα μέτρησης στο S.I. είναι το hPa, όπου Pa είναι 100Nt ανά τετραγωνικό μέτρο.1hPa = 0,001Νt/m^2. Η μέση πίεση στο επίπεδο της θάλασσας είναι 1013hPa . Η μεταβολή της πίεσης σχετίζεται άμεσα με την εξέλιξη του καιρού και στα βαρομετρικά χαμηλά συνατούμε πιέσεις μέχρι και 970hPa ενώ στους ισχυρούς αντικυκλώνες μέχρι 1050hPa (οι τιμές αυτές είναι ενδεικτικές). Στις αγγλοσαξονικές χώρες χρησιμοποιείτε σαν μονάδα μέτρησης το ύψος της στήλης υδραργύρου σε ίντσες. Η αύξηση της πίεσης συνοδεύεται συνήθως από καλές καιρικές συνθήκες και η μείωση από κακοκαιρία.

• Υετός: Ονομάζεται η υγρή ή στερεά μορφή (βροχή, χιόνι, χαλάζι) του κατακρημνίσματος που προκαλείται από ατμοσφαιρικά φαινόμενα. Το νερό στην αέρια του φάση (υδρατμοί) υπάρχει στην ατμόσφαιρα  με ποσότητες που ποικίλουν και όταν υπάρξουν κατάλληλες συνθήκες (ανύψωση, ψύξη) τότε προσκολλάται σε μικροσωματίδια που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα, όπως άλατα και “σκόνη”  αλλά και οργανικής προέλευσης και αρχίζει η διαδικασία της προσκόλλησης των σταγονιδίων μεταξύ τους οπότε και δημιουργούνται οι σταγόνες ή τα παγο-κρύσταλα, αναλόγως την θερμοκρασία του περιβάλλοντος αέρα. Στη συνέχεια καθώς τα μικροσταγονίδια αποκτούν βάρος μεγαλύτερο από αυτό που μπορεί η άνωση του ανυψούμενου αέρα να συγκρατήσει, αρχίζουν να πέφτουν προς το έδαφος σχηματίζοντας σταγόνες. Ταυτόχρονα υπάρχουν και οι παγοκρύσταλλοι σε μεγαλύτερα ύψη ή πιο συχνά το χειμώνα (όπου το επίπεδο παγιοποίησης είναι χαμηλό και μπορεί να φτάσει το έδαφος) οι οποίοι κατερχόμενοι και περνώντας σε ύψη με θετικές θερμοκρασίες λιώνουν και σχηματίζουν τις σταγόνες. Πολλές φορές συμβαίνει στα νέφη να υπάρχουν σταγόνες οι οποίες βρίσκονται σε υπέρτήξη, δηλαδή η θερμοκρασία τους είναι υπό το μηδέν αλλά δεν έχουν παγώσει. Τέλος το χαλάζι, το μπορεί να φτάσει το τρομακτικό μέγεθος που έχει παρατηρηθεί στο Κάνσας το 1970 και το οποίο ήταν 760gr σχηματίζεται από σταγόνες νέφους καταιγίδας (σωρειτομελανίες) οι οποίες ανέρχονται από τα πολύ ισχυρά ανοδικά ρεύματα αέρα (ξεπερνούν μερικές φορές τα 30μέτρα/δευτ.) και παγώνουν απότομα. Ένα ενδιάμεσο είδος, είναι το χιονοχάλαζο (πιο μαλακό και μικρό από το χαλάζι) που παρατηρείτε κυρίως σε ορεινές παραθαλάσσιες περιοχές το χειμώνα.

•  Αεροχείμαρρος: σύμφωνα με τη σύγχρονη βιβλιογραφία χαρακτηρίζεται σαν ένα δυτικό ρεύμα με μορφή σωλήνα ελλειψοειδούς διατομής, πλάτους περίπου 150 χιλιομέτρων, ύψους 2-3 χιλιομέτρων και μήκους αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων. Οι μέγιστοι άνεμοι πνέουν συνήθως στα 35.000-40.000 πόδια και οι ταχύτητες του ανέμου φθάνουν και τα 200 μίλια την ώρα. Στη δεκαετία του 1950 διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν δύο βασικοί αεροχείμαρροι, ο υποτροπικός και ο πολικός αεροχείμαρρος. Ο πολικός αεροχείμαρρος είναι αρκετά μεταβλητός ως προς τη θέση του, τη συνέχειά του, την ταχύτητα και το επίπεδο κίνησής του. Βρίσκεται μεταξύ των 40 και των 70 βορείων παραλλήλων και συνδέεται άμεσα με την κίνηση των βαρομετρικών χαμηλών (υφέσεων) και βαρομετρικών υψηλών (αντικυκλώνων). Αυτό το πολύ δυνατό ρεύμα πηδαλιουχεί την κίνηση των βαρομετρικών συστημάτων, οπότε είναι και βασικός ρυθμιστής του καιρού. Ο υποτροπικός αεροχείμαρρος τον χειμώνα είναι ένα ρεύμα αέρα σχετικά σταθερό και συνεχές ως προς τη θέση του και τον χρόνο. Βρίσκεται στα βόρεια σύνορα των ανατολικών ανέμων της ανώτερης τροπόσφαιρας και μεταξύ των 200 και των 400 βορείων παραλλήλων. Τον χειμώνα διατηρείται αρκετά ενεργός σαν ένα πλανητικό δυνατό ρεύμα αέρα. Το καλοκαίρι εξασθενεί και παρουσιάζει περιοχές ασυνέχειας. Οι άνεμοι τον χειμώνα φθάνουν και σε ορισμένες περιπτώσεις ξεπερνούν τους 150 κόμβους.

• Σύννεφα: Τα σύννεφα σχηματίζονται από την ψύξη του αέρα (από δυναμικά ή τύπου αστάθειας αίτια) που οδηγεί σε συμπύκνωση των υδρατμών γύρω από σωματίδια ανόργανα ή οργανικής προέλευσης.

• Είδη νεφών:

       10 Γένη:

           Υψηλά:   Cirrus (Ci), θύσσανος

                           Cirrostratus (Cs), θυσσανόστρωμα

                           Cirrocumulus (Cc), θυσσανοσωρείτης

           Μεσαία: Altocumulus (Ac), υψισωρείτης

                           Altostratus (As), υψίστρωμα

           Χαμηλά: Nimbostratus (Ns), μελανόστρωμα

                           Stratocumulus (Sc), στρωματοσωρείτης

                           Stratus (St), στρώμα

            Κατακόρυφης ανάπτυξης:

                           Cumulus (Cu), σωρείτης (υπάρχει και σωρείτης καλοκαιρίας που ξεχωρίζει από το μικρό του μέγεθος)

                           Cumulonimbus (Cb), σωρειτομελανίας (καταιγιδοφόρο, διακρίνεται από το “αμόνι” του που είναι ένα στρώμα που δείχνει την τροπόπαυση (το τέλος της τροπόσφαιρας, στην οποία λαμβάνουν χώρα όλα τα μετεωρολογικά φαινόμενα).

Μετεωρολογικά φαινόμενα:

Βροχή: οφείλεται στην συνένωση των υδροσταγονιδίων που υπάρχουν μέσα στα σύννεφα, οπότε έχουμε την κάθοδο και την περαιτέρω αύξηση του μεγέθους των σταγόνων. Πολλές φορές η βροχή ξεκινά από τη βάση του νέφους ως χιόνι ή χιονόνερο, ειδικά το χειμώνα που οι θερμοκρασίες είναι συνήθως αρνητικές μέσα στο σύννεφο και έχουμε σχηματισμό παγοκρυστάλλων.

Χιονόπτωση: Όταν στο υψόμετρο του εδάφους έχουμε χαμηλές θερμοκρασίες, μικρότερες συνήθως των 4oC, τότε έχουμε το φαινόμενο της πτώσης συνενωμένων παγοκρυστάλλων που κατέρχονται από τα νέφη. Οι ένωση αυτή μας δίνει τις γνωστές χιονο-νιφάδες οι οποίες έχουν πάρα πολλά διαφορετικά σχήματα και το μέγεθος τους εξαρτάται πρώτιστος από την υγρασία στην ατμόσφαιρα, προφανώς μεγάλη υγρασία σημαίνει μεγάλο μέγεθος.

Καταιγίδα: Είναι το πιο εντυπωσιακό και βίαιο φαινόμενο που μπορεί να παρατηρηθεί στην ατμόσφαιρα. Υπάρχουν δύο ειδών καταιγίδων, οι θερμικές και οι δυναμικές. Οι θερμικές παρατηρούνται στα ηπειρωτικά κλίματα το καλοκαίρι. Τότε έχουμε υπερθέρμανση του εδάφους από την ηλιακή ακτινοβολία τις μεσημεριανές ώρες. Ταυτόχρονα μικρές τράφ (σφήνες χαμηλών πιέσεων) κατεβαίνουν στην Ελλάδα, κυρίως στην Μακεδονία και στην Ήπειρο και λιγότερο στην Θεσσαλία. Αυτό έχει σαν συνέπεια να δημιουργούνται μικρά μέτωπα ή μεμονωμένοι πυρήνες αστάθειας (ψυχρές λίμνες αέρα στην ανώτερη ατμόσφαιρα) που συχνά είναι αποκομμένοι από την υπόλοιπη κυκλοφορία. Οι πολύ ψυχρές και ξηρές αέριες μάζες από την ανώτερη ατμόσφαιρα συγκρούονται με τις πολύ θερμές (συνήθως και υγρές) και ανοδικές λόγω μικρότερης πυκνότητας αέριες μάζες που προϋπάρχουν στην περιοχή λόγω της θέρμανσης και έχουμε την δημιουργία της καταιγίδας η οποία σε περιπτώσεις μετώπου μπορεί να φτάσουν σε μήκος μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα. Συνοδεύονται από ηλεκτρικές εκκενώσεις και από χαλάζι. Μπορούν να προκαλέσουν πλημμύρικά φαινόμενα (flash floods) και να προξενήσουν καταστροφές με τους θυελλώδεις ανέμους που μια ισχυρή καταιγίδα προκαλεί. Επίσης στα ηπειρωτικά είναι πιο συχνές το καλοκαίρι και σπάνιες το χειμώνα, ενώ στις θαλάσσιες και παραθαλάσσιες περιοχές είναι σπάνιες το καλοκαίρι και συχνές το χειμώνα.

Οι δυναμικές καταιγίδες έχουν σαν αίτιο την μετωπική δραστηριότητα των χαμηλών βαρομετρικών και παρατηρούνται συνήθως όταν κατά την διέλευση ενός ψυχρού μετώπου αυτό συναντά θερμότερες αέριες μάζες. Σπάνια παρατηρούνται και σε θερμά μέτωπα καταιγίδες. Οι καταιγίδες δυναμικής φύσης δεν έχουν την εκρηκτικότητα των θερμικών καταιγίδων, αλλά έχουμε μεγαλύτερη διάρκεια και μπορούν εξίσου να προκαλέσουν εκτεταμένες πλημμύρες, καθώς συνήθως έχουν μεγαλύτερη έκταση και συνοδεύονται και από φαινόμενα βροχής πριν ή μετά από την διάρκεια τους.

Το κλίμα της Ελλάδας:

Η γεωγραφία και η θέση της Ελλάδας είναι τέτοια που επηρεάζεται από το κλίμα της ΝΑ Ευρώπης, ενώ εκτείνεται αρκετά μέσα στην ανατολική Μεσόγειο. Η πολυσχιδής μορφολογία, τα πολλά νησιά, το μεγάλο μήκος ακτής, οι οροσειρές και τα διάφορα απομονωμένα βουνά  προκαλούν ένα παζλ διαφόρων μικροκλιμάτων, το οποίο είναι σχεδόν μοναδικό για τόσο μικρή σε έκταση χώρα.

Τα είδη κλιμάτων στην Ελλάδα είναι σε γενικές γραμμές 4 με πολλές παραλλαγές και ιδιαίτερα διαφορετικά μεταξύ τους, ακόμα και όταν ανήκουν στην ίδια κατηγορία, από περιοχή σε περιοχή.

Ορεινό: Ανήκει όλη η οροσειρά της Πίνδου και μερικά άλλα εκτεταμένα βουνά ή οροσειρές και σε γενικές γραμμές χωρίζει τη χώρα σε ανατολική και δυτική (όσον αφορά ειδικά την Πίνδο και την προέκταση της στην Πελοπόννησο). Σε ορισμένα μέρη απαντάται το κλίμα του δάσους ενώ υπάρχουν και μέρη μεγάλου υψομέτρου που έχουν σε ορισμένες εποχές το ήπιου χαρακτήρα κλίμα της αλπικής τούντρας.

Ηπειρωτικό: Περιλαμβάνει μεγάλα τμήματα της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας. Το κλίμα αυτό αγγίζει το ηπειρωτικό των Βαλκανίων και ξεχωρίζει από το μεγάλο εύρος θερμοκρασίας σε μία μέρα (ζέστη τη μέρα και κρύο το βράδυ) που φτάνει και τους 20 βαθμούς συνήθως. Επίσης έχει μεγάλο θερμοκρασιακό εύρος από χειμώνα σε καλοκαίρι.

Χερσαίο Μεσογειακό: Σε αυτό περιλαμβάνονται η ΝΑ Ελλάδα μέρος της ανατολικής Θεσσαλίας, ορισμένα τμήματα της Στερεάς και της Πελοποννήσου, τα παράλια, τα νησιά του Αγαίου και την Κρήτη. Τα μέρη αυτά παρουσιάζουν μεγαλύτερη ξηρασία το καλοκαίρι και υψηλότερες θερμοκρασίες το χειμώνα σε σχέση με πιο δυτικές περιοχές με ίδιο γεωγραφικό πλάτος.

Θαλάσσιο Μεσογειακό: Περιλαμβάνει τα δυτικά παράλια και τα νησιά του Ιονίου πελάγους. Αυτές οι περιοχές έχουν ευχάριστο εύκρατο κλίμα και θυμίζει αρκετά το θαλάσσιο. Παρουσιάζουν μεγαλύτερες θερμοκρασίες σε σχέση με τα ανατολικά παράλια τη Ελλάδας με ίδιο γεωγραφικό πλάτος, ειδικά το χειμώνα.

Βιβλιογραφία:

Γενική κλιματολογία, Ιωάννου Δ. Ζαμπάκα, καθηγητή πανεπιστημίου, 1992

Atmosphere, Weather & Climate, Roger G. Barry, Richard J. Chorley